Majątek wspólny a majątki osobiste małżonków

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstaje pomiędzy małżonkami z mocy prawa ustrój wspólności majątkowej, o ile strony nie postanowią inaczej.

Oznacza to, że od tej chwili małżonkowie dysponują trzema masami majątkowymi. Pierwsza z nich to majątek wspólny, do którego równe prawa ma każdy z małżonków. W jego skład wchodzą co do zasady przedmioty nabyte w trakcie trwania związku małżeńskiego, w tym m.in. wynagrodzenie za pracę lub dochody z majątku osobistego (np. wynajem własnego mieszkania).

Druga i trzecia to majątki osobiste każdego z małżonków. Zalicza się do nich w głównej mierze przedmioty nabyte przed ślubem ale także darowizny, przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie (o ile darczyńca lub spadkodawca inaczej nie postanowił), prawa niezbywalne przysługujące tylko jednej osobie (np. alimenty).

Czy mąż odpowiada za zobowiązania żony? Czy żona odpowiada za długi męża?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy stanowi o odpowiedzialności solidarnej obu małżonków jedynie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny (art. 30 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), a nie za wszelkie zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich.

Na wstępie wymaga wyjaśnienia czym jest solidarna odpowiedzialność dłużników. Zgodnie z art. 366 Kodeksu cywilnego oznacza ona, że kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). Zatem jeżeli jeden z małżonków zaciągnie zobowiązanie celem zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, to wierzyciel według własnego uznania może: żądać zaspokojenia roszczenia od każdego z małżonków z osobna lub od obojga łącznie. Tak wiec małżonek, który nie był stroną danej czynności prawnej, również może odpowiadać za zobowiązanie.

Przez zobowiązania zaciągnięte w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny należy rozumieć tylko te zobowiązania, które odnoszą się do normalnych, codziennych potrzeb rodziny, wymagających bezwzględnie zaspokojenia bez potrzeby podejmowania przez małżonków specjalnych decyzji. W myśl poglądów doktryny możemy do nich zaliczyć przeciętne, powtarzające się potrzeby w zakresie mieszkania, energii elektrycznej, ogrzewania, żywności, odzieży, ochrony zdrowia, nie luksusowych rozrywek, wypoczynku, wychowania dzieci.

Wszelkie inne zobowiązania, niedające się zakwalifikować pod pojęcie „zwykłych” potrzeb rodziny – zaciągnięte przez jednego małżonka nie rodzą odpowiedzialności solidarnej drugiego małżonka.

Wyżej opisana solidarna odpowiedzialność małżonków może zostać ograniczona, lecz tylko z ważnych powodów i tylko gdy sąd tak postanowi. Jej podstawą może być takie postępowanie małżonka w sprawach majątkowych, które może poważnie narażać interes współmałżonka lub rodziny poprzez lekkomyślność, rozrzutność i nieudolność w działaniu. Podstawą do tego może być również separacja faktyczna, ograniczenie lub wyłączenie zdolności do czynności prawnych.

O odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zaciągnięte zobowiązania. Czy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania?

Najważniejsze znaczenie w przypadku odpowiedzialności za długi małżonka ma zgoda drugiego małżonka.

Jeżeli drugi małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, wierzyciel jest uprawniony do zaspokojenia swojej wierzytelności z całego majątku wspólnego małżonków lub z niektórych jego składników. Zatem zgoda stanowi przyzwolenie na przyszłą egzekucję z majątku wspólnego. W interesie wierzyciela będzie zatem, aby jego dłużnik miał zgodę małżonka na zaciągnięcie zobowiązania lub aby oboje małżonkowie zaciągnęli ten dług. W takich sytuacjach wierzyciel ma większą możliwość zaspokojenia swojego roszczenia.

Co jeżeli takiej zgody brak? Otóż w takiej sytuacji wierzyciel może zaspokoić swoje roszczenie z majątku osobistego dłużnika oraz tylko z niektórych składników majątku wspólnego, tj. wynagrodzenia za pracę, dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.

Ale uwaga! W sytuacji, kiedy jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny bez uzyskania zgody drugiego małżonka, odpowiedzialność małżonków za dług z tego tytułu i tak pozostaje solidarna.

A co z zobowiązaniem wynikłym przed powstaniem wspólności lub dotyczącym wyłącznie majątku osobistego małżonka?

W opisanej powyżej sytuacji wierzyciel może dochodzić zaspokojenia długu z majątku osobistego małżonka, ponadto z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.

Pomimo, iż dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków i dojdzie do zajęcia np. jego wynagrodzenia za pracę, które wchodzi do majątku wspólnego, pogorszenie sytuacji życiowej odczuje także i drugi współmałżonek, który formalnie nie jest dłużnikiem.

Zobowiązanie powstałe w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa

Prowadzenie działalności gospodarczej przez jednego z małżonków nie stanowi osobnej masy majątkowej, lecz wchodzi do majątku wspólnego małżonków.

Zatem jeżeli jeden z małżonków zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka, a które związane było z prowadzeniem przedsiębiorstwa, wierzyciel może zaspokoić się również z majątku objętego wspólnością majątkową, będącego jednocześnie majątkiem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa.

Opisane wyżej uregulowania wywodzą się z przyznanego małżonkowi uprawnienia do samodzielnego zarządzania jako przedsiębiorcy przedmiotami majątkowymi przeznaczonymi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej.

Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania publicznoprawne

Odmiennie przedstawia się odpowiedzialność małżonków za zobowiązania publicznoprawne przez które rozumiemy głównie zaległości wobec Urzędu Skarbowego i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Odpowiedzialność podatkowa jest zatem bardziej rygorystyczna, niż w przypadkach opisanych powyżej.

Co zatem można zrobić jeżeli małżonkowie obawiają się o swój majątek wspólny?

Zarówno sytuacja, kiedy przyszły współmałżonek posiada długi jak i w sytuacji, kiedy jedno z małżonków prowadzi działalność gospodarczą (tym bardziej z niestabilną sytuację finansową), warto pomyśleć nad ustanowieniem rozdzielności majątkowej u notariusza.

Umowa majątkowa małżeńska o ustanowieniu rozdzielności majątkowej powoduje, że z chwilą jej zawarcia posiadany dotąd majątek wspólny przestaje istnieć, a w jego miejsce powstają dwa odrębne majątki osobiste każdego z małżonków. Umowę taką w każdym czasie można zmienić lub rozwiązać, powracając do ustroju wspólności majątkowej.

Jeśli małżonkowie zawarli intercyzę, małżonek nieprowadzący działalności gospodarczej, co do zasady nie odpowie za zaległości publicznoprawne żony lub męża. Wyjątkiem tu będzie jednak sytuacja, w której po podpisaniu intercyzy żona pomagała mężowi (lub odwrotnie) przy prowadzeniu działalności. Wówczas małżonkowie odpowiedzą solidarnie do wartości osiągniętych korzyści.

Ile to kosztuje?

Za sporządzenie umowy majątkowej małżeńskiej  400 zł + 23% VAT

Wypisy ww. dokumentu  6 zł + 23% VAT za stronę